نگاهی به مراسم تعویض ضریح منور

16اسفند سالروز تعویض ضریح جدید مضجع منور حضرت رضا(ع) است. 10 سال قبل در چنین روزی با حضور رهبر معظم انقلاب اسلامی مدظله العالی و تولیت آستان قدس رضوی رونمایی شد. ضریح پنجم که در اوج زیبایی، هنر و معنویت امروزه به روی میلیون‌ها زائر و شیفته ساحت مقدس اهل‌البیت عصمت و طهارت(ع) آغوش گشوده است، در سال 79 به همت سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت رضا(ع) و با بهره‌گیری از توان جمعی از هنرمندان برجسته کشور و پس از کسب اجازه آیت الله واعظ طبسی تولیت آستان قدس رضوی از محضر رهبر معظم انقلاب و اعلام موافقت ایشان در مدت 55 روز نصب شد.
در همین رابطه گفتگویی داریم با مهندس مهدی عزیزیان، مجری طرح تعویض ضریح مطهر.

• انگیزه اصلی آستان قدس رضوی از تعویض ضریح مطهر چه بود؟
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در دهه شصت بنا به دستور تولیت عظمای آستان قدس رضوی، بازنگری اساسی در خصوص نحوه نگرش به خدمات زائران و اداره مجموعه های آستان قدس رضوی صورت گرفت و تمامی برنامه های آستان قدس رضوی بر اساس اهداف انقلاب اسلامی تبیین شد. یکی از اهداف بزرگ و مهم آستان قدس رضوی مطرح تعویض ضریح مطهر و سنگ مضجع شریف بود.
روکش ضریح قبلی از ورق نازک نقره ساخته شده بود که به دلیل قدمت 30 ساله و تماس دست زائران فرسوده و سائیده شده و باعث مجروح شدن دست زائران می‌ گردید. همچنین در ضریح بر اثر سنگینی و انفجار بمب در سال 1373 جابجا شده و نشست کرده بود که باز و بسته کردن درب را برای غبار روبی با مشکلات بسیار مواجه می‌ نمود. تمام این مشکلات تولیت عظمی را برای تعویض ضریح مصمم تر می‌ نمود. تعویض ضریح که در دهه 60 یک ایده و فکر بود از دهه 70 به طرحی عملی تبدیل شد.

• تصویب نهایی طرح ها با نظارت چه کسانی صورت گرفت و چه ملاکهایی برای آن در نظر گرفته شده بود؟
قبل از انقلاب اسلامی نیز طرح‌های مختلفی توسط هنرمندان برای ضریح ارائه شده بود. از هنرمندان بسیاری برای ارائه طرح دعوت به عمل آمد که در نهایت از میان طرحهای مختلف طرح آقای فرشچیان مورد تأیید تولیت عظمی آستان قدس رضوی قرار گرفت؛ زیرا نظر تولیت عظمی این بود که هنر اسلامی همراه با ذوق و اصالت ایرانی در ضریح جدید نمایان باشد. بعد از آن هیأت اجرایی به دستور تولیت عظمی جهت نظارت بر امور طراحی و ساخت ضریح جدید متشکل از : معاونت اماکن متبرکه ( در آن زمان بر عهده من بود. )، رئیس سازمان حریم حرم وقت و آقای فرشچیان تشکیل گردید.
اسکلت و ماکتی در ابعاد واقعی ضریح، در یکی از کارگاه های اطراف حرم مطهر ساخته شد تا هنرمندان برای اندازه گیری و اجرای طرح های خود مشکلی نداشته باشند. طرح های گل و برگ، زمینه های قلم زنی و حجم ظاهری ضریح توسط استاد فرشچیان تهیه و بر روی ماکت مشکلات و نواقص رفع می‌ شد تا تصاویر نهایی تهیه و برای قلم زنی به کارگاه های مربوطه منتقل گردد.
در خصوص اساتید قلم زنی نیز بررسی های بسیاری انجام و کار به چند استاد اصفهانی سپرده شد که مورد رضایت تولیت محترم قرار نگرفت. در نهایت با بررسی های مجدد و با توجه به هنر و کیفیت کار موضوع قلم زنی به استاد خداداد زاده از اساتید قلم زنی اصفهان واگذار شد. کارهای ابتدایی قلم زنی روی ورق نقره در اصفهان انجام گرفته که البته این ورق نقره نسبت به ضریح قبلی حدود 2- 3 میلی متر بیشتر ضخامت داشت. بعد از مدتی قلم زنان برای ادامه کار و اندازه گیری قلم زنی ها به کارگاه های حرم مطهر در مشهد منتقل شدند. همچنین برای طرح های خاتم کاری داخل ضریح مطهر نیز مشابه قلم زنی از هنرمندان بسیاری دعوت به همکاری شده و در مقاطعی کوتاه اقداماتی هم انجام گرفت که متأسفانه رضایت مند نبود و در نهایت نمونه کارهای استاد کشتی آرا در مقایسه با سایر هنرمندان این رشته در سطحی بالاتر بود و گروه استاد کشتی آرا در شیراز تمامی کارهای خانم کاری داخل ضریح ر انجام دادند.
سال 1379 همزمان با خدمت در سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت رضا(ع)، افتخار اجرای نصب ضریح نیز به بنده محول گردید که به همراه همکارانم با وجود تمام سختیها از جمله : نداشتن طرحی و نقشه ای از چگونگی نصب ضریح قبلی، نداشتن اطلاعات از فنداسیون ضریح و مضجع شریف و مصالح به کار رفته و ... که کار تصمیم گیری و اجرای طرحی با این عظمت را مشکل می‌ نمود، به لطف خداوند متعال و استعانت حضرت ثامن الحجج(ع) در مدت 55 روز با کاری بسیار فشرده و زمان بندی شده برای شیفت‌های کاری ( از لحاظ موضوعی نه زمانی) ضریح مطهر تعویض و سنگ مضجع جدید نصب شد و تغییرات بزرگی در روضه منوره انجام گرفت تا اینکه همزمان با روز عید قربان سال 1379 درب روضه منوره به روی خیل مشتاقان گشوده شد.
همچنین در راستای تعویض ضریح مطهر کارهای دیگری نیز در روضه منوره صورت گرفت که عبارتند از : تعویض بیش از 150 متر مربع سنگ های کف حرم مطهر، کانال های هوادهی، مرمت کاشیکاری ها و آینه‌کاری سقف گنبد؛ هر کدام از این کارها خود دارای مشخصات فنی و ویژگی های خاص بود.

• در رابطه با تعویض سنگ قبر مطهر امام رضا (ع) و لحظات معنوی نصب سنگ جدید توضیح بدهید
تعویض سنگ قبر مطهر امام رضا (ع) و انتقال آن به داخل روضه منوره و نصب بر مضجع شریف یکی از کارهای فوق العاده بزرگ، جالب و حساس بود. این سنگ کوبیک ( تو پر ) با حدود سه تن وزن و از جنس مرمر بسیار مرغوب تهیه شده است.
در جریان انتقال سنگ مضجع شریف به دارالسیاده، کارهای آماده سازی کف ضریح مطهر و قبر مبارک نیز در عین وقت و رعایت ادب و احترام به انجام رسید و تولیت محترم عظمی از محضر مقام معظم رهبری تقاضا کردند برای نصب سنگ مضجع شریف به آستان مقدس رضوی مشرف شوند که این تقاضا با استقبال آیت الله العظمی خامنه‌ای مدظله العالی روبرو شد و معظم‌له به آستان مقدس مشرف شدند و نصب سنگ جدید مضجع منور رضوی با حضور ایشان انجام شد.

• سختی‌های این کار شیرین با توجه به محدودیت فضا چه بود؟
بزرگترین مشکل، حمل ضریح از کارگاه به روضه منوره از میان زائران بود. ضریح جدید شامل 6 قطعه بزرگ است، این قطعه های بزرگ که حدود 70/ 3 * 50/ 4 متر بودند از مساحتی حدود 600 متر از روی پله ها و از میان درب ها و از زائران عبور داده شد. وارد نمودن و حمل سنگ مضجع که حدود 3 تن وزن داشت یکی دیگر از مشکلات بود زیرا امکان وارد نمودن وسایل مکانیکی حمل و نقل به حرم و روضه منور وجود نداشت و باید از ابتدایی ترین وسایل استفاده می‌ نمودیم. عدم دسترسی به وسایل حمل و نقل مکانیکی هنگام نصب ضریح سختی کار را چند برابر می‌ کرد.
در کنار تمام این مشکلات، استرس ناشی از ناله ها و ضجه های زائرانی بود که با عشق زیارت ضریح منور آمده بودند و در تمام لحظات کار، صدایشان از پشت درب های بسته به گوش می‌ رسید و باعث می‌ شد که تمام اعضای گروه با توان و عشق بیشتری کار کرده تا هر چه سریعتر ضریح نصب شده و درب روضه منوره به روی خیل عظیم مشتاقان و ارادتمندان گشوده شود. به خواست خدا و عنایت خاص آقا تمام مشکلات و سختیها با ابزار آلات ابتدایی و با اعتقاد، ایمان و همکاری و پشتکار تمامی گروه بر طرف شد.

• لحظه‌هایی که دیگر تکرار نمی شود

عزیزیان خدا را سپاسگزار است که مورد لطف حضرت ثامن الحجج (ع) قرار گرفته و بهترین و زیباترین لحظات را نصیبش نموده است. می‌گوید: چه تقربی بالاتر و بهتر از خدمت به حضرت امام رضا(ع) و حضور شبانه‌روزی در طرح تعویض ضریح منور، سنگ مضجع شریف و ساخت صحنها و رواق ها؟ بسیار خرسندم که این افتخار و لحظه ها نصیب من شد، لحظه هایی که دیگر تکرار نمی شوند. امیدوار است تمامی خدمات او و همکارانش مورد قبول حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) قرار گرفته باشد.